نام پارت يا خراسان امروزي در سنگ نبشتة داريوش بزرگ آمده و ذكر آن نام در آن كتيبــه ها دليل روشني است كه آن ناحيه (خراســان) پيش از داريوش در جزو ايالات پادشاهي كوروش بزرگ هم بوده است.[1]
« ايزيــدور خاراكسي و پولي بيــوس مورخين قديم يونانـي: در زمان مهــــرداد پادشاه اشكاني، كشور به هجده ايالت تقسيـم مي شد كه نام يـكــي از ايـالات آستابنه بود كه شامل سيملجان و بجنورد و شيروان و قوچان فعلي بود.»[2]
در حدود 250 قبل از ميــلاد پرتيـان به نسـا، كـــه
در درة اترك واقـع بود، وارد گرديد. اين ناحيه بعداً استاونـه خوانــده شد و يكي از ايـالات پارت گشت. پرتيـان در سال 247 قبل از ميلاد در شهر آساآك، ارشاك (اشك) را به پادشاهي خويش برگزيدند و اين انتخاب را اعلام كردند.»[3] « رويدادها سرانجام موجوديت و استقلال دولت پارت را تثبيت كردند… پارت ها كه به قبايل كوچ نشين به نام اپاياك متكي بودند، توانستنـد بر شاه سلوكيه پيروز شوند و آرشاك خود را شاه خواند و در شهر آســاك تاجگذاري با شكوهي بر پا كرد و افتخار اين پيـروزي در معبــد محلّي آتش «جاويــد» بر افروخته شد[4].»
« سكاها طايفه اي آريايـي نــژاد بودند كه در سرزميــن قسمــت شمالي سيحون سكونت داشتند و در زمان فــرهاد دوّم پادشــــاه اشكانــي قسمت هاي شمالي ايـران را غارت كردند و آن پـادشاه در جنگ با آنـــان كشتــه شد[5] (125 ق.م.) به طــور كلّــــي تاريــــخ قبل از اسلام سرزمين و مردم شيروان به طور دقيق و واضح در تواريخ ذكرنشده است. امّـــا با توجّه به قبــور زرتشتــي و آثار و ابنيــة تاريخي در اقصا نقاط شهرستـان شيروان بويـــژه شهر يا قصبهاي كه به علّت فرسايش كوه در هنامة شيروان از زير خـاك و سنگ قد برافراشتـــه است و اشاره به آباديهاي نســـا، تفتازان و آستاونه كه با حدود و موقعيّت شيروان فعلي تطبيــق مي كند و همچنيــن تحقيق و كاوش در آثـار باقــي ماندة شهرها يا آباديهايي كه نزديك روستاهاي سولـدي، مشهـد طرقي، زيدر، گليان، باغان و تپة گبر خانة شيروان[6]، ميتواند بر وقايـع تاريخي شيــروان در روزگـاران ماقبـل تاريـخ كمك شايان توجّهي بكند.
[1] - محمد جواد مشكور، پارتيها يا پهلويان قديم، ج1، 1346/ش، ص 104.
[2] - همانجا، ص 145.
3 – رمضانعلي شاكري، اتركنامه، ص 21؛ به نقل از تارخ ايران و ممالك همجوار آن .
[4] - گ.آ.كاشلنكلو، تارخ ايران از زمان باستان تا امروز، ترجمة كيخسرو كشاورزي، ص 134.
[5] - حسن عميد، فرهنگ جغرافيا و تاريخ، ص 390.
[6] - تپة گبر خانة شيروان با ثبت تاريخي 698 مربوط به زمان ساسانيان و اشكانيان است. بناهاي تاريخي و اماكن باستاني ايران، ص 320