مقدمه
گستردگی دامنه فعالیت های بازرگانی، تجاری و تولیدی و تنوع كالاها، كسب و كارهای جدیدی را در حوزه های مربوط به كالاها و خدمات ایجاد كرده است و به تبع آن مفاهیم، ابزارها و همچنین استانداردهایی برای مدیریت آن ها شكل گرفت. در دهه های اخیر به منظور كاهش هزینه های بازرگانی و تجاری و هم سو شدن با پیشرفت های صورت گرفته در فضای اطلاعات و ارتباطات، راه حل های متنوعی برای بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات (IT) در فرآیندهای بازرگانی و تجاری و مدیریت كالاها و اقلام فیزیكی و اطلاعات آنان در محیط های مختلف ارائه شده است.
در حوزههای که سیستم های فرابخشی وجود دارند یعنی وظایف و فعالیت های آن حوزه توسط دستگاههای مستقل از هم انجام میشود (همانند پنجره واحد با شعار تعامل بین عوامل مختلف زنجیره تأمین)، تبادل اطلاعات در صورتی که اجزاء اطلاعاتی استاندارد و مشترک نشده باشند، با استفاده روشهای فناوری اطلاعات دشوار، زمان بر، بسیار پر هزینه و غیر ممكن خواهد شد.
استفاده از مفاهیم كدگذاری و شماره گذاری كالا با كاركردهای مختلف یك ابزار موثر برای استفاده از راهحلهای فناورانه است. در این روش كدها و شناسه ها اجزای جدایی ناپذیر كالا، خدمت و اطلاعات مرتبط با آن ها در تبادلات اطلاعاتی هستند. نمونه بارز این كدها و شناسه ها، شناسه 13 رقمی GS1 است كه در پوزهای فروشگاهی مورد استفاده قرار می گیرد. سهولت استفاده از كدها در سیستم های اطلاعاتی و رایانهای، اتصال اطلاعات متعدد به یك كد، كوتاه بودن كدها، خواندن اتوماتیك آن ها و عدم نیاز به شرح و دخالت انسان، امروزه این ابزار را تبدیل به یك پیشنیاز و بستر در حوزه تجارت الكترونیك نموده است.
با این شرح، لزوم استفاده از كدهای هماهنگ و یكپارچه در سراسر زنجیره تأمین ملی از بالاترین نهاد و سازمان های قانون گذار و ناظر تا پایین دست زنجیره تأمین كه شامل خرده فروشی و مشتری نهایی می شود امری انكار ناپذیر جلوه می نماید كه زیر بنای تجارت الكترونیك است. حال سؤال های زیر مطرح می شود:
- کد ملی کالا چه نوع كدی است؟
- در چه حوزه ای كاربرد دارد؟
- کد ملی کالا را برای چه حوزه ای از اقلام می توان استفاده كرد؟
- آیا کد ملی کالا اجزای یك قلم كالا را نیز شامل می شود؟
در این مقاله سعی شده جواب سؤال های فوق ارائه شوند.
انواع كدهای شناسایی
كدهای شناسایی می توانند معنی دار، بی معنی یا تركیبی از این دو حالت باشند. كدهای معنی دار از یك سیستم طبقه بندی به وجود می آیند و در آن ارقام كد با توجه به تركیب به وجود آمده از اعداد، معنی خاصی را برای طرفین تجاری تداعی می كند. كدهای بی معنی یك شماره سریال کاملاً تصادفی هستند كه مقایسه آن با یك بانك داده و از طریق سیستم نرم افزاری، اطلاعات متصل به كد را ارائه می دهد اما ترتیب اعداد در كد، معنی خاصی ندارند.
شكل 1- سه نمونه كد معنی دار
كدهای تركیبی كه بسیار متداول هستند كدهایی هستند كه بخشی از آن ها (به عنوان مثال چهار رقم اول سمت چپ) دارای ترتیب مشخصی از اعداد و بیانگر مفهوم خاصی است مثلاً یك طبقه خاص از محصولات یا شماره یك كشور و… و باقی كد یك عدد تصادفی است كه با استفاده از نرم افزار و مقایسه با بانك داده، قابل شناسایی است.
جدول 1- مقایسه تفاوت میان کدهای شناسایی و طبقه بندی
کد شناسایی | طبقه بندی | |
مفهوم اساسی (هدف) | شناسایی منحصر بفرد قلم | شناسایی و بیان ارتباط قلم با سایر اقلام مشابه و غیر مشابه |
مشخصه اصلی کد | منحصر بفرد بودن | منحصر بفرد و سلسله مراتبی |
ارقام کد | برقراری تناظر یک به یک میان كد و قلم كالا (ارقام به تنهایی بی معنی هستند) | برقراری تناظر یک به یک میان كد و قلم كالا و نمایانگر کلاس ها و زیر کلاس های ساختار طبقه بندی که قلم كالا در آن قرار دارد. |
کارکرد | ایجاد زبان مشترک، ردیابی و ثبت سوابق | ایجاد زبان مشترک، ردیابی و ثبت سوابق و منبع یابی، تجزیه و تحلیل هزینهها، تبلیغ و اطلاع رسانی محصول، تهیه گزارشات مدیریتی |
انواع سیستم های كدینگ در ایران پیش از کد ملی کالا
به طور کلی مهم ترین سیستم های طبقه بندی و کدگذاری که در حوزه های مختلف در سطح بین المللی به وجود آمده اند را می توان به شش دسته تقسیم بندی کرد. [5]و [6]
الف) سیستم های تسهیل کننده تجارت در گمرک ها
این سیستم ها برای تعیین تعرفه های گمرکی در تجارت مورد استفاده قرار می گیرند. مهم ترین این سیستم ها، سیستم طبقه بندی HS می باشد که شورای همکاری گمرکی (CCC) به توصیه سازمان ملل در سال 1983 به منظور طبقه بندی کلیه کالاهای بازرگانی در جهان و توصیف کدگذاری تمام اقلام جهت تعیین تعرفه های گمرکی، برای سهولت در امر تجارت، طراحی نمود. هدف از به کارگیری این سیستم، تعیین و ابلاغ نرخ تعرفه بر واردات کالاهاست که این تعرفه ها برای حمایت از تولیدکنندگان داخل کشور و تنظیم بازار، بر اقلام وارداتی اعمال می گردد.
سیستم های تسهیل کننده تجارت در امور گمرک ها توسط وزارت صمت در ثبت سفارش و موافقت نامه های تجاری با سایر کشورها، بانک مرکزی در تعهدات ارزی و گشایش اعتبار و بالاخره وزارت امور اقتصادی و دارایی در ترخیص کالا مورد استفاده قرار می گیرند، موسسه استاندارد نیز از همین کدها در پاسخ به استعلام ها استفاده می کند.
ب) سیستم های با کاربری آمارهای اقتصادی
این سیستم ها به منظور طبقه بندی فعالیت ها یا محصولات، جهت دستیابی به آمارهای اقتصادی و مقایسه آمارها در سطح بین المللی به وجود آمده اند. از جمله این سیستم ها می توان به سیستم های طبقه بندی محوری محصولات (CPC)، طبقه بندی استاندارد تجارت بین المللی (SITC) و طبقه بندی استاندارد بین المللی کلیه رشته فعالیت های اقتصادی (ISIC) اشاره کرد.
وزارت صمت به منظور مقایسه بین المللی آمارهای فعالیت های اقتصادی از سیستم ISIC و مرکز آمار ایران به منظور فراهم آوردن چارچوبی برای مقایسه بین اللملی آمارهایی که به کالاها، خدمات و دارایی ها می پردازد، از سیستم CPC استفاده می كند.
ج) سیستم های مدیریت موجودی های خریداری شده
این سیستم ها به منظور طبقه بندی و شناسایی کل اقلام تدارک شده ی مورد استفاده در یک سازمان خریدار (معمولاً بسیار بزرگ) مورد استفاده قرار می گیرند از جمله مهم ترین این سیستم ها، سیستم طبقه بندی و کدگذاری ناتو در سطح بین الملل و سیستم مدیریت اطلاعات پایه لجستیک (سماپل) در گستره وسیعی از سازمان ها دفاعی داخل کشور می باشد.
سیستم کدگذاری کالاهای کشورهای عضو پیمان ناتو (NCS) گسترده ترین سیستم از این گونه سیستم هاست. از سیستم کدگذاری ناتو در قریب 50 کشور دنیا استفاده می شود. در سال های اخیر بر اساس اطلاعات فنی سیستم کدگذاری ناتو، یک دایره المعارف فنی باز (eOTD) توسط انجمن مدیریت کدهای تجارت الکترونیکی (ECCMA) تحت استاندارد ایزو 22745 منتشر شده است. این کار با هدف تجاری سازی سیستم ناتو صورت پذیرفته است.
نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از سیستم ناتو و سپاه و بخش هایی از وزارت دفاع و راه آهن جمهوری اسلامی از سیستم سماپل که یک سیستم بومی می باشد، به منظور طبقه بندی و شناسایی کل اقلام تدارکاتی استفاده می كنند.
د) سیستم های Part Numbering(شماره فنی قطعه)
این سیستم ها برای طبقه بندی و شناسایی محصولات و اجزاء آن ها در شرکت های بزرگ تولیدی، ماشین آلات، تجهیزات و سایر ملزومات با اجزای فراوان مورد استفاده قرار می گیرند. مانند سیستم های کدگذاری با استفاده از شماره فنی قطعه در شرکت های خودروسازی.
شركت های تولیدی بزرگ ایرانی و نیز نمایندگی رسمی شركت های تولیدی خارجی در ایران مانند سازندگان لوازم منزل، خودروسازان، تأمین کنندگان قطعات ریلی و… از این سیستم به عنوان یك سیستم داخلی استفاده می كنند.
ه) سیستم های یکتاساز، ردیابی، تسهیل فروش و خودکارسازی ضبط داده ها (بارکد و RFID)
این سیستم ها برای ردیابی، تسهیل عملیات فروش و خودکار سازی ضبط داده ها (عمدتاً در فروشگاههای زنجیره ای) مورد استفاده قرار میگیرند. مهمترین این سیستم ها سیستم کدگذاری GS1 می باشد که هم اکنون در سطح وسیعی در سراسر دنیا در حال استفاده می باشد.
بارکدهای سیستم کدگذاری GS1 از سال 1374 در کشور و عمدتاً در فروشگاههای زنجیره ای مورد استفاده قرار می گیرد. از طرفی تولیدکنندگان اقلام خرده فروشی (اقلام سوپر ماركتی) نیز این کدها را روی کالای خود می زنند.
سیستم RFID علی رغم كاربرد گسترده ای كه سال ها در صنایع نظامی، زنجیره تأمین شركت های زنجیره ای بین المللی و… دارد در ایران هنوز آن چنان كه شایسته و بایسته است استفاده نشده و یك نیاز ضروری و آتی در ایران است.
و) سیستم های تسهیل گر تجارت الکترونیکی
این سیستم ها برای تسهیل تجارت الکترونیکی، ایجاد زبان و تعاریف مشترک بین همه شركای تجاری در سراسر دنیا (یا یک قلمرو خاص) و استانداردسازی داده ها و کاتالوگ ها کاربرد دارند. نمونههایی از این سیستمها عبارتند از UNSPSC (طبقه بندی استاندارد محصولات و خدمات سازمان ملل)، eCl@ss، RNTD، SIC (طبقه بندی استاندارد صنعتی). در ایران وزارت صنعت از سیستم UNSPSC و اتاق بازرگانی بین الملل از سیستمSIC استفاده می كند اما سایر سیستم ها در كشور چندان مورد استفاده قرار نگرفته اند.
به طور کلی این سیستم ها برای ارایه 3 خدمت اساسی زیر طراحی شده اند.
منبع یابی: شناسایی تأمین کنندگان یک کالا یا خدمت توسط مراکزی که قصد خرید دارند.
تجزیه و تحلیل ها: گزارش گیری در مورد هزینه ها، موجودی های، دارایی ها، نحوه استفاده از اعتبارات مالی، رهگیری و ردیابی محصولات و پیگیری نظرات، انتقادات یا شكایات.
تبلیغ و اطلاع رسانی محصول: قرارگیری اطلاعات مربوط به کالاها و خدمات یک تولید کننده و یا ارائه دهنده خدمت در یک فهرستگان (دایرکتوری) ملی یا بین المللی با فرمی استاندارد و مشترك که مشتریان بتوانند برای جستجوی کالا و خدمات از آن استفاده کنند. مقایسه كامل این سیستم ها در جدول 2 مشاهده می شود. [8]
جدول 2- مقایسه انواع سیستم های طبقه بندی و كدگذاری
سیستم
ویژگی ها |
دسته اول
گمرکات |
دسته دوم
آمارها |
دسته سوم
IoS |
دسته چهارم
PN |
دسته پنجم
Barcode |
دسته شش
E-Com |
اثر بر تنوع | کاهش یا افزایش تنوع نمی دهد. | کاهش یا افزایش تنوع نمی دهد. | تمایل به ژنریک سازی و کاهش تنوع می باشد. کاهش بیشتر مطلوب تر است. | افزایش تنوع محدود ایجاد می كند. | شدیداً افزایش تنوع را به دنبال دارد. | به شكل کلی کاهش تنوع ایجاد می كند. |
سازمان های کاربر | سازمان های حاکمتی و دولتی (به ویژه گمرک) و واردکنندگان کالاها | سازمان های حاکمتی و دولتی (بخش های اقتصادی و برنامه بودجه) | واحدهای نظامی، سازمان ها و مؤسسات بسیار بزرگ (مانند شرکت نفت) | واحدهای تولید کننده متوسط و بزرگ | واحدهای تولیدی و خرده فروشی و فروشگاه های زنجیره ای | کلیه سازمان های فروشنده و خریدار (تجارت الکترونیکی) و شركای تجاری |
گستره پوشش | بین المللی | ملی و بین المللی | بنگاه و سازمان های عضو | بنگاه و مشتریان | زنجیره تأمین | زنجیره تأمین در سطح ملی و بین المللی |
نمونه کاربران | وزارت صمت و گمرک جمهوری اسلامی ایران / واردکنندگان اقلام | وزارت صنایع، مرکز آمار، سازمان مدیریت، وزارت اقتصاد | ارتش آمریکا، وزارت راه آمریکا، سازمان های عضو ناتو، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، شرکت نفت ایران | صا ایران، صنایع دفاع، کوماتسو، تویوتا | فروشگاه های زنجیره ای اتکا، رفاه و… | جنرال الکتریک، وال مارت |
رویکرد | فقط طبقه بندی | فقط طبقه بندی | طبقه بندی و شناسایی کل اقلام تدارکاتی مورد استفاده در سازمان | طبقه بندی و شناسایی محصول و اجزای آن | فقط شناسایی | ارتباطات با پیام استاندارد شده |
ملاحظه می شود که هم اکنون در سطح کشور سازمان های مختلف به تناسب نیاز خود از سیستم های طبقه بندی و کدگذاری مختلفی استفاده می نمایند که هر کدام دارای کاربردهای خاص خود می باشند.
علی رغم كاربردها و مزایایی كه هر كدام از سیستم های كدینگ تشریح شده دارند اما، عدم همخوانی و یكپارچگی این سیستم ها در بخش های مختلف كشور، مشكلاتی را در سطح كلان ایجاد كرده است. بنابراین نیاز به یک ابزار که بتواند تناظر و هماهنگی لازم را بین این سیستم ها به وجود آورد و در عین حال خود نیز برطرف کننده کاستی های آن ها باشد و به عنوان یک نظام بومی و ملی در کشور فعالیت و اطلاعات را حفظ نماید، ضروری می باشد. وجود چنین نظام طبقه بندی و کدگذاری در سطح کشور می تواند همه نظام های بین المللی را با هم مرتبط نماید.
سیستم های كدینگ در ساختار کد ملی کالا
ساختار ملی طبقه بندی كالا و خدمات ایران (ایران كد) با هدف شناسایی هر قلم كالای منحصر به فرد با یك كد یكتا بر اساس اطلاعات پایه (مستر دیتا) آن در سال 84 توسط گروهی از كارشناسان طبقه بندی كه سابقاً تجربه چنین اقدامی را در مركز لجستیك سپاه داشتند و نیز با حضور گروه های متخصص و مجرب در حوزه های مختلف ایجاد شد. این ساختار به عنوان یك تسهیل گر در تبادل اطلاعات تجاری و با هدف تهیه بسترهای تجارت الكترونیك و مدیریت زنجیره تأمین ایجاد شده و توسعه یافته است. [3]و [2]
ساختار ایران كد دارای شش سطح طبقه بندی است كه كد طبقه بندی 7 رقمی (کلیدكد) را تحت عنوان كلیدكد تشكیل می دهد. این ساختار دارای 42 كلاس برای طبقه بندی قلم كالا است كه 23 كلاس مختص كالا و 18 كلاس مختص قطعات مرتبط با كالاهای دارای قطعه و یك كلاس مختص قطعات استاندارد یا جنرال است. هم چنین این ساختار دارای 19 كلاس برای طبقه بندی خدمات می باشد. مجموع كلاس های ساختار ملی 61 كلاس است كه قابلیت توسعه تا 99 كلاس را دارد.
ساختار ایران كد
چنانكه گفته شد ساختار ملی طبقه بندی كالا و خدمات دارای 6 سطح می باشد كه به شرح زیر است: [3]
- دو رقم اول معرف كلاس ها است (XX00000)
- رقم سوم معرف سرگروه ها است (XXX0000)
- رقم چهارم معرف گروه ها است (XXXX000)
- رقم پنجم معرف زیرگروه ها است (XXXXX00)
- رقم ششم معرف دسته ها است (XXXXXX0)
- رقم هفتم معرف زیر دسته ها است (XXXXXXX)
شكل 2- اجزای كلیدكد
این تعداد تقسیم در همه سرگروه ها وجود ندارد بنابراین تعداد ارقام كلیدكد كمتر از 5 رقم می شود. در این صورت برای حفظ یك دستی كلیدكد، بجای خالی ارقام ساختار در آن، صفر قرار می دهند.
شرح ساختار ایران كد
ساختار ایران كد قابلیت طبقه بندی 100 دسته از اقلام و خدمات را در 100 كلاس دارد. هر كلاس از دو رقم تشكیل شده و از 01 تا 99 قابل توسعه است. [4]و [7]
كلاس های ساختار كالا و قطعه ایران كد در جدول شماره 3 قابل مشاهده است:
جدول 3- كلاس های طبقه بندی كالا و قطعات در ساختار ایران كد
كد كلاس | عنوان فارسی كلاس | عنوان انگلیسی كلاس |
01 | مواد غذایی | Food products |
02 | موجودات زنده، محصولات خام، فرآورده های حیوانی و گیاهی | Living creatures, raw products, animal products |
06 | زیورآلات، اوراق بهادار و اشیای قیمتی | Jewelry, securities and precious goods |
07 | نخ، الیاف، چوب، كاغذ، مقوا، پوست، چرم و محصولات وابسته به آنها | Yarn, fibers, wood, paper, cardboard, skin, leather and related products |
08 | مواد اولیه شیمیایی، كانی ها، سوخت ها و روغن ها | Chemical raw materials, minerals, fuels and oils |
09 | ماشین آلات راه سازی، مصالح ساختمانی، فضاهای پیش ساخته، تأسیسات، شیرآلات و ملزومات لوله كشی | Road making machinery , construction materials , prefabricated spaces, installations, tapware and piping necessities |
11 | مبلمان، اثاثیه، لوازم التحریر، منسوجات، پوشاك و ملزومات خدماتی | Furniture, stationery, textile, clothing and services necessities |
12 | لوازم سرگرمی، بازی، موسیقی و ورزشی | Entertainment, game equipment |
17 | تجهیزات حمل و نقل ریلی و كابلی | Cable and rail transportation equipment |
18 | وسایل نقلیه هوایی و تجهیزات ناوبری و فرودگاهی | Air transportation and navigation and airport equipment |
19 | وسایل نقلیه دریایی و تجهیزات ناوبری و اسكله ای و سکوها و حوضچه ها | Marine transporting vehicles and navigation and docks and platforms and pools equipment |
20 | تجهیزات نظامی | Military equipment |
21 | اقلام دارویی، پزشكی، دندانپزشكی، دامپزشكی، آرایشی و بهداشتی | Medicine, medical, dental, veterinary, cosmetic and hygienic items |
22 | تجهیزات سیستم های مخابرات، برق، الكترونیك و ارتباط جمعی | Telecommunication, electric, electronic and mass media systems equipment parts |
23 | تجهیزات حمل و نقل جاده ای و راهداری | Road transportation and maintenance equipment |
24 | محصولات انتشاری، لوازم آموزشی و كمك آموزشی | Publication products, educational and extra educational equipment |
25 | ابزارآلات و تجهیزات كارگاهی | Tools and workshop equipment |
27 | تجهیزات آتش نشانی و … | Firefighting equipment … |
28 | تجهیزات اندازه گیری و مشاهده و آزمایشگاهی | Measuring and monitoring and laboratory equipment |
35 | ملزومات صنایع زراعی، دام پروری، باغبانی و جنگل داری | Agriculture, animal husbandry, horticulture and forestry industries necessities |
36 | ملزومات صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و معدنی | Oil, gas, petrochemical and minerals industries necessities |
37 | ملزومات صنایع خاص | Special Industries necessities |
38 | ملزومات عام صنایع | Industries general necessities |
40 | قطعات خودرو | Vehicle parts |
41 | قطعات تجهیزات حمل و نقل جاده ای و راهداری | Road transportation and maintenance equipment parts |
42 | قطعات تجهیزات سیستم های مخابرات، برق، الكترونیك و ارتباط جمعی | Telecommunication, electric, electronic and mass media systems equipment part |
43 | قطعات تجهیزات و ادوات ریلی و كابلی | Cable and rail equipment and tools parts |
45 | قطعات تجهیزات اندازه گیری و مشاهده و آزمایشگاهی | Measuring and monitoring and laboratory equipment parts |
47 | قطعات ادوات موسیقی، وسایل ورزشی، اسباب بازی، سرگرمی و آموزشی و كمك آموزشی | Musical instuments, sport equipment, toys, entertainment and training and supplementary parts |
50 | قطعات تجهیزات نظامی | Military equipment parts |
52 | قطعات جنرال مكانیكی، هیدرولیكی، پنوماتیكی، الكتریكی و الكترونیكی | General mechanic, hydraulic, pneumatic, electric and electronic parts |
53 | قطعات اقلام پزشكی و دندانپزشكی و دامپزشكی و بهداشت | Medical and dental and veternerian and hygienic items parts |
54 | قطعات مبلمان، اثاثیه، لوازم التحریر، منسوجات و پوشاك | Furniture, furnishings, stationery, textile and clothing parts |
55 | قطعات ماشین آلات راه سازی، مصالح ساختمانی، فضا های پیش ساخته، تأسیسات، شیرآلات و ملزومات لوله كشی | Road making machinery , construction materials , prefabricated spaces, installations, tapware and piping necessities parts |
56 | قطعات ابزارآلات | Tools and Parts |
57 | قطعات تجهیزات آتش نشانی و … | Firefighting equipment parts and … |
61 | قطعات ملزومات صنایع زراعی، دام پروری، باغبانی و جنگل داری | Agriculture, animal husbandry, horticulture and forestry industries necessities parts |
62 | قطعات ملزومات صنایع نفت، گاز و پتروشیمی و معدنی | Oil , gas and petrochemical and minerals industries necessities parts |
63 | قطعات ملزومات صنایع خاص | Special industries necessities parts |
64 | قطعات ملزومات عام صنایع | Industries general necessities parts |
65 | قطعات وسایل نقلیه هوایی و تجهیزات ناوبری و فرودگاهی | Air transportation and navigation and airport equipment parts |
66 | قطعات وسایل نقلیه دریایی و تجهیزات ناوبری و اسكله ای و سكوها و حوضچه ها | Marine transporting vehicles tools and navigation and docks and platforms and pools equipment parts |
ملاحظه می شود که ساختار ملی ایران كد تمامی گروه های اقلام تجاری، اداری، نظامی و… را در كشور تحت پوشش قرار می دهد و ظرفیت آن را دارد كه در صورت ایجاد حوزه کاملاً جدیدی از اقلام (به علت توسعه تكنولوژی یا…)، توسعه یافته و فضای لازم را برای طبقه بندی اقلام جدید فراهم نماید.
در ساختار ملی به ازای هر كلاس كالایی (در صورتی كه اقلام آن دارای قطعه باشند) یك كلاس قطعات مرتبط تشكیل شده است به عنوان مثال، كلاس 01 كه شامل مواد غذایی است فاقد قطعه می باشد اما كلاس 09 كه شامل ماشین آلات راه سازی، مصالح ساختمانی، فضاهای پیش ساخته، تأسیسات، شیرآلات و ملزومات لوله كشی است دارای قطعات است كه در كلاس 55 مدیریت می شود.
هم چنین در این ساختار كلاس 52 تحت عنوان قطعات جنرال مكانیكی، هیدرولیكی، پنوماتیكی، الكتریكی و الكترونیكی برای مدیریت و كدگذاری قطعات استاندارد و جنرال كه فارغ از كاربرد تولید و توزیع می شوند، پیش بینی شده است.
هر كلاس به نوبت برای كدگذاری بهتر اقلام دارای طبقه بندی مجدد است به عنوان مثال، كلاس 01 شامل سرگروه های زیر است:
شكل 3- سرگروه های كلاس 01
هر سرگروه دارای تعدادی گروه است به عنوان مثال سرگروه 011 دارای گروه هایی است كه در شکل 4 نمایش داده شده است:
شكل 4- گروه های 011
هر گروه ممكن است به فراخور نیازهای سازمان های نظارتی، زنجیره تأمین یا استراتژیك بودن كالا مجدداً دارای طبقه بندی باشد. بدین ترتیب از تعدادی زیرگروه تشكیل شده به عنوان مثال گروه 0113 دارای زیرگروه های زیر است:
شكل 5- گروه 0113
هر زیرگروه مجدداً به دسته های دیگری طبقه بندی شده است به عنوان مثال زیر گروه 01132 مطابق شكل 6 دسته بندی شده است:
شكل 6- دسته های آجیل
هر دسته در صورت نیاز باز هم به تعدادی زیر دسته تقسیم شده است به عنوان مثال دسته 011321 به زیر دسته های زیر تقسیم شده است:
شكل 7- دسته 011321
بدین ترتیب كلیدكد هفت رقمی تشكیل می شود و طبقه یا جایگاه هر قلم كالا در ساختار ملی شكل می گیرد.
كلیدكد و نام پایه
كلیدكد در ساختار ملی معرف جایگاه و طبقه بندی قلم كالا می باشد. یك كلیدكد بیان می كند كالا یا قطعه در چه حوزه تخصصی ملی یا بین المللی كاربرد دارد، در چه گروه صنعتی، تجاری یا علمی شناخته شده است. كلیدكد 7 رقمی در سیستم طبقه بندی ساختار ملی مانند كدهای 4 رقمی ناتو است كه طبقه و گروه محصول را مشخص می كند. این كد كاربردهای بسیاری دارد: [3]و [2]
- در گزارش گیری های نظارتی، تعداد كالای موجود در یك حوزه را مشخص می كند كه در بسیاری از تصمیم گیری های مدیریتی تأثیر بسزایی دارد.
- در جستجوی تأمین کنندگان یك قلم كالای خاص برای مدیریت فروشندگان ابزار كمكی مهمی محسوب می شود.
- در شناسایی اقلام یك حوزه، ایجاد كاتالوگ های استاندارد و یكپارچه و تبادل اطلاعات به شكل مطمئن و امن اهمیت بسزایی دارد.
كلیدكد ممكن است به یك دسته مشخص از محصولات اشاره داشته باشد، ممكن است تعدادی گروه اقلام را مدیریت كند.
به عنوان مثال چنانکه دیده شد كلیدكد 0113211 دقیقاً به یك گروه محصول تحت عنوان” مغز پسته” اشاره دارد. این عنوان یك” نام پایه” را تشكیل می دهد. نام پایه به ماهیت یك دسته كالا اشاره می كند كه می توانند ویژگی های مختلفی داشته باشند به عنوان مثال نام پایه “مغز پسته” به تمام محصولات مغز پسته ای اشاره دارد كه می توانند خام، بو داده، شور و… باشند و توسط عرضه كنندگان مختلف ارائه می شوند.
اما، كلیدكد 011318 در همان كلاس شامل سطح” سایر میوه های خشك” است كه حدود 40 نام پایه را در خود جا داده است. نام پایه هایی مانند هلو خشك، گلابی خشك و… در این كلیدكد مدیریت می شوند. برای شناسایی هر نام پایه به شكل منحصر بفرد، یك ID كد تحت عنوان” كلید جدول نام پایه تكمیلی” ایجاد شده است كه مستقل از ساختار می باشد.
كلیدكد حداكثر 7 رقم است اما در موارد بسیاری كلیدكد به 7 رقم نمی رسد. این مسئله ناشی از نوع طبقه بندی ساختار در هر حوزه است. بعضی حوزه ها چنان گسترده هستند كه برای مدیریت مناسب نیازمند طبقه بندی بیشتر هستند و بعضی حوزه ها آنقدر عام و شناخته شده هستند كه نیاز به طبقه بندی زیاد برای شناسایی قلم كالا ندارند به عنوان مثال، در كلاس 23 با عنوان” تجهیزات حمل و نقل جاده ای و راهداری” سرگروه 233 مطابق شكل 8 طبقه بندی شده است:
شكل 8- طبقه بندی سرگروه 233
چنانكه مشاهده می شود سطوح گروه های 2331، 2333 و 2334، آخرین سطح طبقه بندی بوده و با 4 رقم، كلیدكد را تشكیل داده اند یعنی به نام گروه محصول رسیده اند.
هر كلیدكد 4 رقمی در این ساختار به ترتیب شامل تعدادی نام پایه است به عنوان مثال كلیدكد 2331 كه به گروه محصولات موتورسیكلتی اشاره دارد خود دارای نام پایه هایی مطابق شكل 9 می باشد كه دو دسته محصولات برقی و غیر برقی را در مدل های مختلف مدیریت می كند:
شكل 9- نام پایه های كلیدكد 2331
در چنین مواقعی برای حفظ یكدستی كلیدكدها به ازای تعداد ارقام باقی مانده (در مثال فوق به ازای 3 رقم باقی مانده) در كلیدكد عدد صفر قرار داده می شود.
چنانكه در بخش 7 و جدول 3 اشاره شد به ازای هر كلاس كه اقلام آن دارای قطعات است، یك كلاس شامل قطعات همان سطح ایجاد شده است. به عنوان مثال قطعات خودروها و موتورسیكلت های كلاس 23 در كلاس 40 با عنوان” قطعات خودرو و ماشین های موتوری” مدیریت می شوند.
طبقه بندی قطعات
قطعات بحث متفاوتی از كالا دارند. كالاها اقلامی هستند كه به شكل مستقل برای انجام مأموریت تعریف شده ی خود در حوزه تخصصی شان طراحی شده اند مانند یك خودرو یا یك ماشین تراش. در حالی که قطعات به تنهایی كارایی ندارند بلكه جزیی از یك كالا بوده و در تركیب با انبوهی از قطعات دیگر می توانند مأموریت خود را انجام دهند به عنوان مثال یك پیچ كه برای اتصال طراحی شده است تا به قطعات دیگر متصل نشود، نمی تواند مأموریت خود را انجام دهد. یك پیچ جزء تشكیل دهنده بسیاری از كالاهاست. [3]
قطعات خاص قطعاتی هستند كه برای كاربری خاصی طراحی شده و در یك كالای مشخص كاربرد دارند به عنوان مثال موتورهای خودرو با موتورهای بنزینی یا دیزلی كه بر اساس توان انتخاب شده و در مناطق مختلف استفاده می شوند فرق می كنند بنابراین موتور خودرو در كلاس 40 كه سطح خاص قطعات خودرو و ماشین های موتوری است، مدیریت می شود.
موتورهای بنزینی یا دیزلی عام كه بر اساس مشخصه های استاندارد، كاربردهای مختلف كاربرد و مأموریت خود را مستقل و بدون نیاز به مونتاژ شدن داخل یك سیستم دیگر انجام می دهند، دیگر قطعه محسوب نشده و در كلاس 38 با عنوان” ملزومات عام صنایع” مدیریت می شوند.
در ساختار طبقه بندی ملی ایران دو نوع جایگاه برای قطعات پیش بینی شده است:
- جایگاه خاص برای قطعات خاص هر كالا
- جایگاه عمومی برای قطعات استاندارد
جایگاه خاص كلاس مربوط به قطعات هر كالا است كه قطعات خاص طراحی شده برای آن كالا در این كلاس مدیریت می شوند. [3]و [2]
جایگاه عام كلاس 52 ساختار با عنوان” قطعات جنرال مكانیكی، هیدرولیكی، پنوماتیكی، الكتریكی و الكترونیكی” است كه برای طبقه بندی قطعات استاندارد و جنرال ایجاد و توسعه داده شده است.
به عنوان مثال سه پیچ را بررسی می كنیم: [4]
- پیچ های خاصی كه برای اتصال اجزای موتورهای خودرو طراحی و تولید شده اند كه باید در سطح خاص قطعات آن مدیریت شود بدین ترتیب “پیچ موتور خودرو” در جایگاه خاص خود یعنی كلاس 40 كه سطح خاص قطعات خودرو و ماشین های موتوری است مدیریت می شود.
- پیچ های خاصی كه برای اتصال اجزای موتورهای احتراق داخلی طراحی و تولید شده اند كه باید در سطح خاص قطعات آن مدیریت شود بدین ترتیب “پیچ موتورهای بنزینی عام كلاس 38” در جایگاه خاص خود یعنی كلاس 64 كه سطح خاص قطعات ملزومات عام صنایع است مدیریت می شود.
- پیچ های استاندارد كه بر اساس مشخصات استاندارد شده، شماره استاندارد و نام استاندارد مدیریت می شوند، در جایگاه عمومی یعنی كلاس 52 مدیریت می شوند.
کد ملی کالا
سیاست كدگذاری مركز ملی شماره گذاری كالا و خدمات ایجاد كدهای با معنی است. در این راستا نیز ساختار ملی توسعه داده شده است. [3]و [2]
هر کد ملی کالا یك كد عددی است با كلیدكد آغاز می شود. کد ملی کالا 16 رقم دارد كه مانند كد فدرال یا كد ناتو با اضافه شدن اطلاعات بیشتر به كلیدكد تشكیل می شود. اطلاعات بیشتر شامل کد عضویت و شماره سریال تصادفی است.
شكل 10- اجزای کد ملی کالا
کد عضویت، یك كد منحصر به فرد 5 رقمی است كه برای هر عضو منحصر به فرد ساختار ایران كد، ایجاد می شود. این كد معرف صاحب كالا یا همان عضو بوده و مشخصات وی با این كد، قابل استعلام است مانند آدرس، شماره تماس، حوزه فعالیت، نام مدیریت و …
شماره سریال تصادفی، یك شماره 4 رقمی است كه به هر قلم كالای یك عضو خاص در یك نام پایه تخصیص می یابد. شماره سریال 4 رقمی به عضو این امكان را می دهد كه در هر نام پایه 9999 مدل قلم كالا را كدگذاری و مدیریت نماید. به عنوان مثال عضو A با کد عضویت ***** در كلیدكد 0113211 برای هر نوع مغز پسته خود (فندقی، كله قوچی و…) با مدل های مختلف (شور، سبز دونیم شده و…) می تواند كد دریافت كند و این كدها تا 9999 محصول مغز پسته مختلف وی را پوشش می دهد. [3]
در چنین شرایطی كدهای ملی وی به شرح زیر ایجاد می شود:
0113211*****0001
0113211*****0002
…
كه هر كد معرف یك نوع مغز پسته خاص عضو A است. این عضو ممكن است محصولات دیگری بجز مغز پسته داشته باشد مانند پسته با پوست، خلال پسته، پودر پسته و … كه در این صورت با تغییر نام پایه و نتیجتاً كلیدكد، كدهای ملی وی برای سایر محصولات نیز به شكل زیر قابل ایجاد است:
0113212*****0001
0113213*****0001
0113214*****0001
…
حال اگر عضو B نیز دقیقاً محصولات عضو A را داشته باشد و در همان نام پایه ها و كلیدكدها اقدام به دریافت کد ملی کالا نماید چون کد عضویت متفاوتی مانند +++++ دارد كدهای او به شكل زیر تشكیل می شود كه کاملاً با كدهای عضو A متفاوت است بنابراین كدهای ملی برای هر محصول یك كد یك عضو منحصر بفرد هستند:
0113211+++++0001
0113212+++++0001
0113213+++++0001
0113214+++++0001
…
این مثال ها فقط برای درك راحت تر کد ملی کالا ارائه شده اند و باید توجه شود از آنجا كه كدهای ملی عددی هستند؛ کد عضویت نیز به شكل عددی صادر می شود و از علائم یا نماد برای معرفی اعضاء و تخصیص كه عضویت استفاده نمی شود.
نمونه یك كد واقعی در شکل 11 نمایش داده شده است:
شكل 11- نمونه یك کد ملی کالا واقعی
نتیجه گیری
کد ملی کالا ایران، تحت عنوان” ایران كد” یك كد 16 رقمی و با معنی است كه به شكل کاملاً منحصر به فرد قلم كالا را شناسایی و طبقه بندی می كند. این سیستم علاوه بر شناسایی و طبقه بندی قلم كالا، اطلاعات آن را در یك چارچوب ثابت و یكنواخت جمع آوری و دسته بندی كرده، ضمن ایجاد كاتالوگ الكترونیكی، بستر بسیاری از فعالیت های الكترونیكی مانند تجارت الكترونیك، شبكه سازی B2B ردیابی و رهگیری و… را فراهم می آورد. این كد به دو زبان انگلیسی و فارسی اطلاعات كد را در سطح بین المللی به نمایش درمی آورد.
شكل 12- یك نمونه از كاتالوگ الكترونیك
کد ملی کالا در جای خود اقدام ارزنده ای بوده كه مدیریت داخلی و ملی زنجیره تأمین را در اختیار دولت، بنگاه های اقتصادی، سازمان های نظارتی، تولیدكنندگان و تأمین کنندگان و… قرار می دهد. البته ساختارها و سیستم های كدگذاری بین المللی فراوانی هستند كه قابلیت استفاده در سطح ملی را هم دارند كه انتخاب بین آن ها به سیاست های خاص عضو یا سازمان متقاضی برمی گردد.
ارسال نظر